مراغه پایتخت ایران در زمان هلاکو خان

 شاید آن روزها که دادکند 

                                  گر به لطف از مراغه یاد کند(اوحدی مراغه ای)

مراغه یکی از شهرهای قدیمی ایران است. این شهر در شمال غربی ایران و در استان آذربایجان شرقی قرار گرفته است. دین مردم این شهر مسلمان و مذهب انها شیعه جعفری است و مراسمات مذهبی پرشوری در ایام ماه محرم و ماه رمضان برپا میکنند مردم این شهر به زبان ترکی صحبت میکنند نام مراغه در اصل ماراوا و مراوا و ماداوا بوده که جایگاه مادها معنی می‌دهد. مراغه تاریخ پر افت و خیزی داشته است و از شهرهای مهم شمال غربی ایران بشمار می‌رود. آثار باستانی مراغه بسیار است که رصدخانه خواجه نصیر طوسی از مهم‌ترین آنهاست.  

تصویری از رصدخانه مراغه

 

از آثار بسیار کهن در مراغه مهرابه مراغه است. مهرابه‌ها نیایشگاههای مهرپرستان بودند. مهرپرستی، دینی ایرانی بوده که پرستش خورشید از اجزای اصلی آن بشمار می‌رفته است. این دین از ایران به اروپای غربی هم رخنه کرده بود. این شهر جمعیتی بالغ بر۴۰۰٬۰۰۰ نفر را در خود گنجانده است .

مراغه یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران و دومین شهر بزرگ استان آذربایجانشرقی (تبریز) میباشد که در کنار رودخانه زیبای صافی و در مشرق دریاچه ارومیه و بر دامنه جنوبی کوه سهند قرار گرفته است. نام قدیمی مراغه را (مراوا یا ماراوا) ذکر کرده‌اند و بر همین اساس قدمت شهر مراغه به دوره ماد بر می‌گردد. موقعیت منطقه‌ای مراغه طوری است که از شمال به شهر تبریز و ارتفاعات کوههای سهند و از شرق به شهرستان هشترود و از سمت مغرب به دریاچه ارومیه و از جنوب به شهرستان میاندوآب محدود است. 

فاصله مراغه – تبریز از طریق جاده آسفالته 130 کیلومتر است اختلاف ساعت این شهر با تهران 21 دقیقه و 30 ثانیه است. این شهر علاوه بر جاده آسفالته از طریق خط آهن به تبریز و تهران و از طریق خطوط هوایی به تهران متصل می‌شود. بطور کلی مراغه از دو ناحیه کوهستانی و جلگه‌ای تشکیل یافته و از لحاظ آب و هوا معتدل (متمایل به سردی) و نسبتا مرطوب است.

از مکانهای تاریخی و قدیمی آن : گنبد کبود ، گنبد مدور ، گنبد غفاریه را می‌توان نام برد.
گنبد مدور

  

اوج شهرت نام مراغه به عهد هلاکوخان می‌رسد. در دوره هلاکوخان و در زمانی که مراغه به عنوان پایتخت ایران برگزیده شده بود با تقاضا و تشویق دانشمند بزرگ ایرانی خواجه نصیر الدین طوسی معتبرترین مرکز علمی جهان یعنی رصدخانه مراغه در یکی از تپه‌های شمال غربی مراغه احداث گردید که قبل از ویرانی یکی از بزرگترین مراکز پژوهشی و نجومی زمان خود در جهان بود. و هم اکنون گنبدی بلند جهت پوشش بقایای برج مرکزی رصد خانه بر روی آن احداث گردیده که به عنوان نمایشگاه، از آلات و وسایل نجومی آن دوره نیز در آن استفاده خواهد شد. 

مراغه مدتی در زمان حکومت مغول‌ها پایتخت ایران بوده است و دانشمند نامی و بزرگ جهان خواجه نصیر الدین طوسی در آن زمان اقدام به راه اندازی بزرگ‌ترین رصد خانه و کتابخانه نجوم در جهان در این شهر نموده است و اکنون نیز این مکان در کوه رصد مراغه موجود است.

مراغه که اکنون دارای پتانسیل‌های بسیار قوی از لحاظ گردشگری و صنعتی و فرهنگی است تبدیل به یکی از بهنرین و برجسته‌ترین شهرهای مهم استان شده و ایجاد دانشگاه‌های متعدد و مراکز تحقیقاتی و شهرک‌های صنعتی و علمی و همچنین دهکده توریستی و ... مراغه را تبدیل به شهری زیبا نموده است.

از جمله مکانهای دیدنی مراغه می‌توان به غار کبوتر در مراغه اشاره کرد که این غار دارای ۵ چاه بسیار عمیق است که تا کنون هیچ کس نتوانسته به انتهای این غارها دسترسی پیدا کند. حکایت‌های مختلفی در اینباره موجود است .
غار کبوتر(هامپوئیل)
 

قبر مادر هلاکوخان و گنبد سرخ مراغه و تکیه‌ها و مساجد بسیار قدیمی مراغه را به شهری توریستی تبدیل نموده است

پل آجری روستای مردق که در عصر قاجار بر روی رودخانه مردق چای ساخته شده یکی دیگر از آثار مهم این شهرستان می باشد. طهماسب حنفی از بزرگترین دانشمندان این شهرستان بوده که با کمک دانشمند بزرگ و شهرساز خانم ژاکلین بوژو گارنیه هرم سه گوش را برای جمعیت شاغل در شهر مراغه و روستای خرمازرد تهیه کرده است.  

مراغه از مناطق کهن آذربایجان شرقی است که گفته می شود در دوره مادها ساخته شده است. مراغه یک منطقه ی کشاورزی است و تنوع محصولات و فرآورده های کشاورزی آن را به یکی از مناطق مهم آذربایجان شرقی تبدیل کرده است. گفته می شود در زمان داریوش، آذربایجان شرقی یکی از ساتراپ های ایران و پایتخت آن شهر شیز بوده که در جنوب خاوری مراغه قرار داشته است. از نظر کشاورزی و باغ داری این شهرستان وضع بسیار خوب و پر رونقی داشته و نوع کشت آن آبی و دیمی است. مراغه در زمینه ی صنایع وابسته به کشاورزی فعالیت دارد و بیش تر کارخانه های موجود در آن به کار تهیه خشکبار اشتغال دارند. جاذبه های طبیعی شهرستان مراغه؛ این منطقه را به یکی از زیباترین مناطق آذربایجان شرقی تبدیل کرده است. وجود کوهستان سهند و نزدیکی به ساحل دریاچه ارومیه همراه با دشت سبز مراغه، وجود غارهامپوییل(کبوتر) که معروف ترین غار منطقه است، آثار تاریخی و باستانی فراوان از جمله مساجد قدیمی مانند: مسجدجامع مراغه، مقبره های مشاهیر، قلعه ها، برج ها، کلیساهای زیبا، سدها و پل های قدیمی و از همه مهم تر رصدخانه ی مراغه این منطقه را به لحاظ طبیعی و تاریخی به یکی از مناطق دیدنی و غنی استان آذربایجان شرقی تبدیل کرده است.  

مسجد معزالدین مراغه:
در سمت باختری میدان خشکبار مراغه که درگذشته به میدان آرد فروشان معروف بود، مسجدی قدیمی وجود دارد که به مسجد معز الدین معروف است. در فضای کلی این بنا یک مسجد کوچک دیگر و مقبره ای گنبد دار وجود دارد. این مسجد بزرگ 36 ستون چوبی در چهار ردیف دارد که از دیوار شمالی آن توسط قرینه ای وارد محوطه مقبره شیخ معز الدین می شود. مقبره، برج گنبد داری است نظیر برج غفاریه مراغه که در اثر رطوبت و عدم توجه و مراقبت، به مرور زمان گنبد آن فرو ریخته و تزیناتش از بین رفته است. در محوطه مقبره و مساجد، سنگ نبشته ها و الواح قبرهای متعددی وجود دارد که به روشن ساختن تاریخ مراغه کمکی شایان توجهی می کند و اطلاعات ارزنده ای از قرن های 8 تا 12 هجری در اختیار علاقمندان به تحقیق در تاریخ و ادب و هنر می گذارند. این سنگ نبشته ها متعلق به قبر شیخ معز الدین و بستگان وی است. آن چه که از این سنگ نبشته ها معلوم می شود این است که از قرن هشتم به بعد تا روی کار آمدن شاه اسماعیل صفوی، خاندان معز الدین در مراغه صدارت و نفوذ سیاسی و معنوی داشته اند. این مسجد در دوران سلطنت شاه تهماسب به وسیله فردی به نام حاجی نبی بازسازی گردید که ماده تاریخ 976 هـ. ق در کتیبه ای از مرمر دیده می شود. علاوه بر این، در سال 1372 هـ. ق نیز تعمیراتی در مسجد صورت گرفت که در یک کتیبه با خط نستعلیق درشت نوشته شده است.
مسجد زنجیرلی مراغه:
این مسجد در جنوب خاوری برج ده ضلعی مشهور به «قبر مادر هلاکو» واقع شده است. سقف و ستون های چوبی منقش آن به سبک دوره صفوی است. 

مسجد جامع مراغه:این مسجد در خیابان خواجه نصیر مراغه واقع شده است. این مسجد دارای دو در است که یکی به خیابان و دیگری به بازار سبزی فروشان این شهر باز می شود. کتیبه های موجود و شیوه معماری مسجد نشانگر تعلق آن به دوره صفویان است. این مسجد حیاط بزرگی دارد که بنای اصلی در قسمت جنوبی آن قرار گرفته و در بقیه فضای حیاط 16 اطاق برای سکونت طلاب دینی ساخته شده است. درازای بنای مسجد 28 متر و پهنای آن 5/18 متر است و 35 ستون دارد. سقف و ستون هایی آن منقش و همگی چوبی می باشند. این مسجد دارای شبستانی با چایخانه و آبدارخانه می باشد. پنجره های شبستان به مسجد باز می شود. در کنار شبستان، مسجد متروکی نیز وجود دارد که بر روی دیوار آن دو کتیبه سنگی است که تاریخ آن ها به ترتیب 1024 و 1106 هـ. ق می باشد. متن کتیبه ها نشان دهنده فرمانی است که از سوی حاکم وقت در لغو پاره ای از مقررات مالی و پرداخت وجوهی که از طرف رعایا انجام می شد، صادر شده بود
مسجد شیخ بابا:یکی دیگر از مساجد تاریخی مراغه، مسجدی موسوم به شیخ بابا است که آن نیز در سال های اخیر بازسازی شده است. اما از بنای اصلی و اولیه مسجد آثاری به جای مانده که در جریان نوسازی مورد استفاده قرار گرفت و هر کدام از آن ها ویژگی به خصوصی از نظر معماری و قدمت تاریخی دارند. این مسجد در قسمت شمالی خیابان خواجه نصیر واقع شده است. 

کلیسای هوانس مراغه:این کلیسا در روستای پرآباد بین مراغه و میانه واقع شده است. البته هنوز هم مورد استفاده اقلیت شهر قرار می گیرد. این کلیسا مربوط به دوره ایلخانان است، مدخل آن در ضلع باختری است و ورود به داخل از طریق درگاه زیر طاق گنبدی صورت می گیرد. فضای اصلی کلیسا به شکل مستطیل است که عبادتگاه یا محراب، در ضلع خاوری آن واقع شده که مرکب از سه طاقنما با قوس جناغی است. طاق نمای میانی از طاق نماهای طرفین بزرگ تر است و در داخل این طاقنما ها دو پنجره مستطیل شکل با تزیین جالب و شیشه های رنگی دیده می شود. طاق نمای میانی دارای طاق جناغی و طاقنماهای طرفین دارای گنبد کوچکی است. در دیوار، طاقچه ها و نغول های کم عمقی جهت عکس های یادبود تعبیه شده است. نور داخل کلیسا از درب ورودی و پنجره های کوچک ضلع خاوری، شمالی و جنوبی تامین می شود. در جلوی تالار نرده چوبی مشبکی قرار دارد که حد فاصل محراب و محل نشستن مردم است. بر روی سقف کلیسا نیز چند چلچراغ قدیمی جلب توجه می کند. در ضلع باختری حیاط یک سری ساختمان یک طبقه احداث شده که در گذشته مورد استفاده بوده و اکنون متروک شده است ولی اتاق های مخروبه دیگری نیز در اطراف حیاط دیده می شود که مسکن ارامنه کم بضاعت روستای پرآباد است. سر در ورودی کلیسا دارای گنبد هرمی با روکش شیروانی است و ناقوس کلیسا نیز در این محل قرار دارد. 

پل چیکان مراغه:این پل در 25 کیلومتری شمال خاوری مراغه قرار گرفته و آثار دوره صفوی به شمار می آید.
پل سنگی مراغه:این پل در گذشته بر روی رودخانه صافی، در کنار شهر مراغه و در مسیر ارتباطی به بناب قرار داشته است. این پل در دوره قاجاریه توسط حاجی ملک موسوی ساخته شده و دارای پایه های سنگی و طاق و بدنه آجری با قوس جناغی بوده و پایه های آن در جهت مخالف جریان آب، شکل مثلثی داشته اندو تمام دهانه های پل به یک ارتفاع بوده است
پل لیلان چای مراغه:
این پل در جنوب روستای لیلان – از توابع شهرستان ملکان- بر روی لیلان چای و در مسیر کاروان و قدیمی تبریز – همدان واقع گردیده و ظاهرا از آثار دوره صفویه می باشد که دردوره قاجاریه بازسازی و تعمیر شده است. پل لیلان چای، 46 متر درازای (با احتساب دنباله و بخش از بین رفته پل، 75 متر) و با احتساب جان پناه ها، 30/6 متر پهنای و 40/5 متر ارتفاع داشته است. دهانه های سه گانه پل هر کدام 50/4 متر پهنای دارد و با طاق جناغی پوشش یافته اند. شالوده پایه های پل از سنگ های تراشیده ساخته شده و بر روی صخره های طبیعی بستر رودخانه قرار گرفته است. این پایه ها در هر دو جهت، موج شکن هایی مثلثی شکل دارند. این موج شکن ها به صورت جرزهای پشتیبان تا راس جان پناه ها بالا می آمده است. ابعاد آجرهای به کار رفته در این پل، 5/4× 21×21 سانتی متر است.  

پل هلاکو مراغه:در قسمت شمال باختری شهر مراغه کنار برج معروف به برج غفاریه، پل قدیمی هفت چشمه ای وجود دارد، که متاسفانه فقط چهار چشمه از آن باقی مانده و سه چشمه دیگرش خراب است. این پل که بر روی رودخانه صافی چای بنا گردیده و فعلا متروک مانده، نزد اهالی به پل «هلاکو خان» مشهور است. چشمه های آن با هم متحدالشکل و مساوی نیستند. دو چشمه با قوس هلالی و یک چشمه به صورت هلال شکسته و یک چشمه هم جناغی است. بر روی پایه سوم پل در جناغ شمالی کتیبه ای وجود دارد که متاسفانه به دلیل ساییدگی، تاریخ آن قابل قرائت نمی باشد تا بتوان از روی آن به تاریخ بنای پل پی برد. ولی تردیدی نمی توان داشت که این پل از دوره ایلخانان مغول باقی مانده و به همان سبک ابنیه مغولی از آجر و سنگ بنا گردیده و بعد ها تعمیراتی در آن صورت گرفته است. طرز ساختمان پل ترکیبی است از آجر چینی در بین جرزها و قاب کردن سنگ در قالب آجری که همان سبک پل سازی مغول محسوب می شود.

قلعه و غار قیز لار قالاسی مراغه:قیز لار قلعه سی (قلعه دختران) یکی از مهم ترین آثار تاریخی و طبیعی شهرستان مراغه است. این قلعه و غار در 20 کیلومتری جنوب باختری مراغه و در سمت جنوبی دره بسیار عمیق کوه های گوی داغ (کوه کبود) واقع شده است. دهانه غار به قطر 30×20 متر و درازای آن در ابتدا 35 متر و پهنایش 24 متر و ارتفاعش حدود 20 متر است. ارتفاع کلی غار و قلعه نسبت به دره عمیق مقابل حدود 1800 متر تخمین زده شده است. داخل غار دالان های متعدد تنگ و تاریکی وجود دارد که در بعضی از آن ها اقسام استالاکتیت های آهکی به چشم می خورد. در ارتفاعات پشت قلعه، باقیمانده یک دیوار خشتی به چشم می خورد که از بقایای قلعه ای قدیمی است که پایین آن چند دخمه وجود دارد که آثار کندوکاوهای غیر مجاز در آن ها مشهود است.  

قلعه ضحاک (هشترود مراغه):بر فراز تونل راه آهن تهران- تبریز، بین مراغه و میانه، در خاور ایستگاه خراسانک، بقایای یک آبادی قدیمی سطح وسیعی را پوشانده است. این محل را قلعه ضحاک می خوانند. طریق وصول به قلعه به وسیله اتومبیل به این ترتیب است. ابتدا باید جاده میانه- تبریز را در جهت سراسکند طی کنیم. سپس از سراسکند به طرف ایستگاه خراسانک، که 14 کیلومتر راه خاکی ناهموار است، پیشروی نماییم. از این نقطه به بعد را باید پیاده رفت. در امتداد خط به سمت خاور میانه حرکت می کنیم، از تونلی می گذریم و به پل راه آهن رودخانه قرنقو می رسیم. بلافاصله پس از پل، تونل طویل تری شروع می شود که بخشی از قلعه ضحاک بر گرده آن استوار است. قلعه ضحاک را سرهنگی به نام مونتیث (Monteith) در حدود سال 1830 کشف کرد. در حوالی سال 1840 راولینسون و چند سال پیش محمد تقی مصطفوی رئیس باستانشناسی ایران از محل دیدن کرده اند. و نیز شیب من در سال 1964، در قلعه ضحاک مطالعاتی انجام داده است. رودخانه قرنقو در این منطقه، مسیر پیچ در پیچ خود را در فلاتی مرتفع و کوهستانی طی می کند و به سمت خاور جریان می یابد، تا در نزدیکی میانه به قزل اوزن بپیوندد. طرفین رودخانه را پرتگاه های تندی محصور کرده اند. قلعه، که بنایی بسیار محکم است و دیواری دو لایه با پیشامد گی های مدور دفاعی دارد احتمالا توسط اسماعیلیه بازسازی و مورد استفاده قرار گرفته است. قدمت آن ممکن است حتی به دوره ساسانی نیز برسد. ساختمان قلعه با دو حصار جانبی پرتگاه های مشرف به رودخانه را در سمت باختر و خاور، می بندد و با جبهه جنوبی مدخل آن را که در زمینی باریک بین دو سطح مرتفع واقع است، حفاظت می کند. در بقایای این حصار قدیمی هنوز جایگاه دروازه آن مشخص است و از اطرف آن سفال هایی متعلق به هزاره دوم قبل از میلاد مسیح، یافت شده که از قدمت قلعه ضحاک حکایت می کند. گمان می رود که استحکامات در سطح مرتفع شمالی در دوره مانایی ساخته شده باشد و نیز این قلعه، در دوره های مادی و هخامنشی هم مسکون بوده است. مهم ترین ساختمان محوطه، عمارت کوچکی است (پاویون) که درکنار پرتگاه قرار گرفته است. در اطراف این تک بنا، تکه هایی از قطعات گچبری شده و یا حجاری شده به دست آمده است. آب قلعه ضحاک از چشمه ای که از فرورفتگی سنگ کوه می جوشد، تامین می شده است. فضای داخلی عمارت در امتداد محور پهنایی، شش متر اندازه دارد و در امتداد محور درازایی بنا، طاقی استوانه ای به قطر چهار متر متناسب با پهنای دهانه جنوبی ساخته اند. در سطح داخلی و خارجی دو قاعده، طاقی استوانه ای و نیز دور تا دور بالای سطح خارجی دیوارهای سمت های دیگر بنا، حفره های سه بخشی دیده می شود که یاد آور حفره های ساختمان های هخامنشی است. سر درهای قوسی شکل پیش آمده، شباهت روی کار نما و کتیبه های نقش هندسی، همگی حکایت از این دارند که احتمال قوی، قلعه ضحاک مربوط به دوره اشکانی و یکی از مهم ترین بناهای یاد بود آن دوره در ایران است. قلعه ضحاک به احتمال زیاد مخصوص دیده بانی بوده است. این قلعه، از هزاره دوم قبل از میلاد تا ابتدای دوره اسلامی مسکون بوده و مکانی پر اهمیت به شمار می رفته است. مینورسکی می نویسد: «که شاید در قدیم به قلعه ضحاک «فاناسپا» می گفته اند و این مکانی است که بطلیموس از آن نام برده است». قلعه ضحاک بر سر راه قدیمی مرکز آذربایجان یعنی حدود تبریز و تخت سلیمان و اکباتان قرار گرفته است. 

گنبد مدور مراغه
گنبد مدور دومین مزار از قبرهای پنجگانه مراغه است. این بنا برجی است مدور که از گنبد و سقف آن چیزی بر جای نمانده و مزاری کاملا ناشناخته است. ارزش بنا در این است که ترقی و تکامل نمای مینایی را طی دوران کوتاه میان تاریخ احداث این بنا و تاریخ ساخت گنبد سرخ نشان می دهد. بنا که از آجر ساخته شده، بر سکوی بلندی از سنگ که سردابی در میان دارد، نهاده شده است. ساختمان، ظاهری ساده دارد و نظیر نوعی برج دفاعی است که فاقد تزئینات است. فقط قسمت ورودی با نقوشی پر و غنی، مشابه نمای اصلی گنبد سرخ آذین شده است. 

گنبد کبود مراغه
سومین مزار از قبرهای پنجگانه مراغه که « قبر مادر هلاکو»نیز نامیده می شود گنبد کبود مراغه، برجی کبود و زیبا به شکل منشور ده وجهی است. پهلو های این برج دارای طاق نما و حاشیه کاری و دندانه است و در کناره آن ها پایه های ستون مانندی ساخته شده است. این پایه ها مانند سطح بیرونی طاق نما ها، با تزئیناتی مرکب از آجر و سفال و کاشی فیروزه ای رنگ در طرح هایی هندسی، به شکل بدیع آرایش شده اند. وجه تسمیه برج، شاید به دلیل وجود این همه کاشی فیروزه ای باشد. این برج نظیر دیگر برج های مقبره دار دو طبقه است. قسمت پایین، سرداب مخصوص دفن میت است و قسمت بالایی، اطاقی مزین به گچبری، کاشی و نوشته، می باشد. اطاق سقف بلندی دارد که گنبد آن فرو ریخته و قسمت اعظم گچبری و تزئینات و نوشته های آن نیز از بین رفته است. داخل بنا، دور تا دور زیر گنبد بر حاشیه ای پهن از گچ، با خط نسخ قسمتی از آیه اول سوره 67 قرآن کریم نوشته شده است. اندازه قبر که منسوب به مادر هلاکو است و زیر گنبد قرار دارد، از حد معمول بزرگ تر می باشد. تاریخ بنا با توجه به نظرات مختلفی که در مورد صحت وجود قبر مادر هلاکو، در این گنبد مطرح است، احتمالا در فاصله سال های 582 و 652 می باشد. 

برج مدور آجری مراغه این برج تقریبا به فاصله ده متری برج دیگری به نام قبر مادرهلاکو در مرکز شهر مراغه واقع شده است. در بالای سردرب آن کتیبه ای وجود دارد که تاریخ بنا را به سال 563 هـ. ق نشان می دهد. 

مزارهاوگنبدهادر مراغه:

گنبد سرخ مراغه
از پنچ مزار موجود در مراغه، قدیم ترین آن ها، گنبد سرخ است که در آذربایجان بیش تر به «قرمزی گنبد» شهرت دارد. این گنبد عمارتی است چهار گوش با سقفی گنبدی که بر مقرنس هایی که هنوز سالم مانده اند، نهاده شده است. این بنا شبستانی دارد که در بلندی قرار گرفته و داخل و زیر عمارت نوعی سردابه احداث شده است. در سمت خاور، دری وجود دارد که این سردابه را که از داخل هیچ راهی به شبستان ندارد به خارج مربوط می کند. چهار پنجره بنا به شکلی تعبیه شده اند که از داخل در گردن گنبد و از خارج بر چهار وجه اصلی هشت گوشه ای سقف قرار گرفته اند. روزنه های دیگری نیز در کتیبه های نواری شکل اضلاع باختری، جنوبی و خاوری گشوده اند، ولی بدون شک این روزنه ها هیچ ارتباطی با ترکیب اولیه ساختمان ندارد و بعدها آن ها را ایجاد کرده اند. پای بنا از سنگ تراشیده ساخته شده است. هم چنین سر ستون هایی که پایه های کوچک طاق های اضلاع ثانوی را بر دوش دارند همگی از سنگ هستند. بقیه بنا تماما از آجر است. لا به لای این آجرها که با زیبایی تحسن انگیزی بر روی هم چیده شده اند، بلوک های کاشی فیروزه ای رنگ، جلوه ای خاص دارند. کتیبه ها و نقوش هندسی از آجر سرخ تراشیده، و کاشی مینایی رنگی بر بالای درگاه بنا کار گذاشته شده است. بر زمینه ای از گچ خاکستری این کتیبه ها نقوشی از گل و برگ گچبری که اثری از رنگ آبی در آنها دیده می شود، آراسته شده است. کتیبه های موجود نشان گر این است که بنا در زمان حیات عبدالعزیز ساخته شده ، ولی از هویت وی که مدعی حمکرانی آذربایجان بود اطلاعی در دست نیست. 

گنبد غفاریه مراغه:این گنبد نیز یکی دیگر از مزارهای پنجگانه مراغه می باشد. این بنا در قسمت شمال باختری مراغه، کنار رودخانه صافی چای واقع شده و تاریخ احداث آن در فاصله بین سال های 725 و 728 هـ. ق است. گنبد غفاریه بنایی مربع و آجری است که بر بالای سکویی سنگی و سردابه دخمه ای عمیقی استوار می باشد. در چهار زاویه آن ستون هایی با نقوش لوزی یخ ساخته اند. جلو خان بزرگ آن، رو به شمال دارد و پهنای طاق زیرین به جانب خاور است. هر یک از اضلاع طرفین و عقب دارای دو طاقنما و یک حاشیه مکتوب است. در این گنبد تمامی خطوط، ریحان است. کاشی های این بنا مخلوطی از رنگ آبی دریایی و آسمانی است. رنگ حروف کتیبه ها سیاه بوده و بر متن سفید دیوار با شاخ و برگ فیروزه قرار دارند. بالای طاق نمای مرکزی ایوان بزرگ، کتیبه ای سه خطی دیده می شود. بالای درگاه بنا نیز یک کتیبه دو سطری موجود است که به علت ساییدگی و شکستگی مفهوم نیست، ولی به نظر می رسد که القاب و نام صاحب بقعه است. در جلو خان بزرگ یک طاقنمای مرکزی بر سر در ساخته اند که در بالای آن دو سطر کتیبه دیده می شود. 

گوی برج مراغه:این بنا که در محله اتابک، کوچه سبزیچی ها قرار دارد، پنجمین و آخرین مزار بزرگ مراغه است. متاسفانه این بنا امروزه به ویرانه ای تبدیل شده و نشانه و کتیبه ای که بتوان با آن تاریخ بنا را معین ساخت، در دست نیست.
سد کوره (چکان) مراغه :در سر راه چکان – هره بر روی رودخانه چکان، سدی به شکل ابتدایی و درعین حال جالب توجه واقع شده است که به «سد کوره» معروف می باشد. این سد با قلوه سنگ و سنگ لاشه به ارتفاع 6 متر بنا گردیده است. درازای این سد در بستر رودخانه به 100 متر می رسد. طبق اظهار نظر اهالی محل این سد را شخصی به نام اسد خان آصف در یک قرن پیش ساخته است
آب انبار رصدخانه مراغه
بقایای این بنا در سال 1351 هـ. ش و به هنگام کاوش های باستان شناسی، تپه رصدخانه مراغه کشف شد. این بنا که در دامنه جنوب خاوری تپه واقع شده ظاهرا به همراه دیگر بناهای رصدخانه مربوط به اوایل دوره ایلخانی و حدود سال 657 هـ. ق است. به نظر می رسد آب مورد نیاز آن، از آب جوی های حاصل از بارش برف و باران بر سطح تپه تامین می شده است. بنای آب انبار مشتمل بر مخزنی مستطیل شکل به درازا و پهنای 2/4×5/8 و عمق 3 متر است که گنجایش 107 متر مکعب آب را دارامی باشد. دیواره های این مخزن به ضخامت یک متر با سنگ هایی به اشکال نامنظم بالا آمده و پس از آن طاقی ضربی با آجر بر روی آن زده اند.( پوشش آجری آن از بین رفته است) برای استحکام بخشیدن به دیواره ها و هم چنین دریافت حجم بیش تری از آب، بنا در زیر سطح دامنه تپه ساخته شده و دریچه ورود آب به مخزن در ضلع شمالی آن قرار دارد. برای آب بندی مناسب، *کف مخزن، بعد از کف سازی با نوعی اندود ساروج بسیار محکم پوشش یافته است. هم چنین در این کف آبگذری برای تخلیه و لایروبی مخزن پیش بینی شده است.   

اوحدی مراغه ای 

رکن‌الدین اوحدی مراغه‌ای (۶۷۳ - ۱۵ رمضان ۷۳۸ قمری) عارف و شاعر ایرانی اهل مراغه است. 

 شاعر سده هفتم و هشتم ایران است. او در شهرستان مراغه زاده شد ولی پدرش از اهالی اصفهان بود و خود او نیز مدتی در اصفهان مقیم بود و بنابراین نامش اوحدی اصفهای نیز ذکر شده است. اوحدی معاصر ایلخان مغول سلطان ابوسعید بود و آرامگاه او در مراغه است. 

اشعار اوحدی مراغه‌ای از ابتدا موردتوجه بوده و تعداد آنها به ۱۴٫۷۲۹ بیت می‌رسد. از آثار اوحدی دست‌نویس‌های بسیاری به جا مانده است‌.

دیوان‌: که شامل قصاید، غزلیات، ترکیبات، ترجیعات و رباعیات است.

جام جم‌: که شامل مثنوی‌های اوحدی است.

منطق العشاق، (یا ده نامه، محبت‌نامه): شامل نامه‌هایی عاشقانه که میان عاشق و معشوق رد و بدل می‌شده‌است.

معروف است که وی تخلص خود «اوحدی» را از نام عارف معروف اوحدالدین کرمانی {متوفی 635 ق} گرفته است.

بنا محل دفن رکن الدین ابوالحسن مراغی مشتهر به اصفهانی و مشهور به اوحدی مراغه ای عارف و شاعر نامدار صاحب مثنوی معروف جامجم است که در میان باغ سرسبزی  جنب هنرستان پور رستم واقع شده است. صندوق خیراوحدی از سنک کبود  درست شده است بر دیوار شمالی و جنوبی آن نام اوحدی و تاریخ فوت که 738 ه.ق است حک شده است. صندوق سنگی قبر وی که سه پله بالاتر از کف باغ قرار گرفته از سنگ کبود معمولی تهیه شده است و بر بالای دیواره های شمالی و جنوبی آن عبارتی عربی نقر گردیده است . در سال1352 از سوی انجمن اثار ملی ایران بنای جدیدی بر روی قبر مذبور احداث شده  و بنای جدید حاوی آرامگاه و محوطه سازی و کتابخانه می باشد و در وسط باغ گنبد زیبایی از بتن آرمه بجای آرامگاه قبلی احداث و سنگ مقبره قبلی به موزه آرامگاه منتقل گردیده است.در کنار مقبره اوحدی موزه اوحدی واقع کردیده است. این موزه به علت اینکه شهر مراغه در دوره ایلخانیان مغول مقر حکومتی و پایتخت انان بوده است عنوان موزه تخصصی ایلخانی را بخود اختصاص داده است. اشیا موجود در این  موزه شامل ظروف سفالی. سکه.کتابت.ظروف مفرغی.شیشه که کتیبه های باقی مانده  از رصدخانه و سنک قبورمربوط به دوران اسلمی است.  

 

مراغه همچنان مثل گذشته چون ستاره درخشانی بر آسمان ایران می درخشد و این درخشش خود را هرگز از دست نخواهد داد حتی اگر مورد بی مهری قرار گیرد. 

کلیسای هوانس مراغه

کلیسای هوانس مقدس یکی از کلیساهای ارامنهٔ کاتولیک است و نام آن برگرفته از اسم یکی از حواریون عیسی به‌نام یوحنا که ارامنه به آن «هوانس» می‌گویند، گرفته شده‌است. این کلیسا در داخل شهر مراغه واقع شده و تنها کلیسای موجود در این شهر است.

کلیسای هوانس مراغه در دوران حکومت ایلخانان مغول از موقعیت خاصی برخوردار بوده‌است؛ ولی در زمان حاضر این کلیسا به‌دلیل مهاجرت ارامنه به تهران و تبریز و شهرهای دیگر، عملا بدون استفاده باقی مانده‌است.

کلیسای هوانس شامل سه بخش محل اسکان اسقف اعظم، مدرسه و روشن‌کردن شمع وعود است که برخلاف عرف رایج در کلیساسازی، دارای پلان مربع القاعده می‌باشد. مدخل این کلیسا در ضلع غربی و ورود به داخل آن از طریق درگاه زیر تاق گنبدی صورت می‌گیرد. سردر ورودی کلیسا دارای گنبد رک هرمی با روکش شیروانی است و ناقوس کلیسا نیز در این محل واقع شده‌است.

فضای اصلی کلیسا مستطیلی‌شکل است که عبادتگاه یا محراب در ضلع شرقی آن واقع شده و مرکب از سه تاق‌نما با قوس جناغی می‌باشد. تاق‌نمای میانی از دو تاق‌نمای طرفین بزرگتر بوده و در داخل این تاق‌نما دو پنجرهٔ مستطیل‌شکل وجود دارد که با شیشه‌های الوان مزیین شده‌اند. تاق‌نمای میانی دارای تاق جناغی و تاق‌نماهای طرفین دارای گنبد کوچکی می‌باشند.

در ضلع شمالی و جنوبی برروی دیوارها و تاقچه‌ها، نغول‌های کم‌عمقی جهت عرضهٔ عکس‌های یادبود تعبیه شده‌اند. نور داخل کلیسا از درب ورودی و پنجره‌های کوچک ضلع شرقی و شمالی و جنوبی تامین می‌گردد. در ضلع غربی حیاط یک سری ساختمان یک‌طبقه احداث شده که در گذشته مورد استفاده بوده‌اند؛ ولی براثر گذشت زمان متروک گشته و هم‌اکنون در حال مرمت‌اند. اتاق‌های مخروبهٔ دیگری نیز در اطراف حیاط دیده می‌شود که مسکن افراد کم‌بضاعت بوده‌اند. 

 

 

  

 هر چند قدمت بنای این کلیسا را به قرن ۵ و ۶ میلادی نسبت داده‌اند، ولی بنا ی اصلی بارها بر اثر ویرانی تجدید بنا شده‌است. قدمت بنای فعلی که به ابتکار سردار سامسون خان و توسط معماران روسی و فرانسوی ساخته شده‌است، به سال ۱۸۴۰ میلادی می‌رسد. کلیسای هوانس در اثر زلزله ۱۹۳۶ میلادی آسیب جدی دید و بعد از آن درها و پنجره‌های بنا به تاراج رفت. 

صابون مراغه

امروزه صابون به جزئی جدانشدنی از زندگی انسان شده است . همه ما از صبح تا شب انواع صابون را مصرف میکنیم اما صابون چیست واز کجا آمده است؟ 

در افسانه های قدیم روم کوهی بهنام ساپو وجود دارد که رومی ها در آن حیوانات خود را قربانی وبه خدایان خود پیشکش می کردند .باران چربی وخاکستر آتشی که مردم درست کرده بودند می شست وبه رودخانه تبیر می ریخت .پس از مدتی مردم متوجه شدند که اگر کمی از گل ولای این رودخانه را با آب مخلوط کنند بدنشان تمیز می شود. این اولین صابونی بود که انسان ها ساختند. 

صابون ها نمک سدیم وپتاسیم اسید های چرب هستند.که از هیدرولیز (تجزیه در اثر حضور آب)اسیدهای چرب (چربی هاو روغن ها)در محیط قلیایی بدست می آیند.هر مولکول صابون از یک زنجیر هیدروکربنی بلند یا دم یا ؛یک کربکسیلات یا سر تشکیل شده است.وقتی صابون در آب حل شود یون سدیم وپتاسیم از سر آن جدا می شودو سر مولکول بار منفی پیدا می کند. 

صابون مناسب: 

امروزه در بازار صابون ها ی زیادی وجود دارد از صابون مراغه بگیرید تا صابون خاویار وکوسه و انواع صابون های آرایشی وزیبایی. 

قدیمی ترین صابون سنتی کشور(صابون مراغه): 

صابون مراغه از دنبه گوسفند و سود سوزآور تهیه شده و به دلیل این که در تهیه این صابون از مواد صنعتی و افزودنی‌های شیمیایی استفاده نمی‌شود، صابونی ایده‌آل برای شستشوی بدن و موی سر است. 

صابون سنتی و طبیعی مراغه با بیش از ‪ ۱۵۰‬سال قدمت معروفترین صابون سنتی کشور بوده و سوغاتی اصلی و ارزشمند این شهرستان به اقصی نقاط کشور است.
این صابون که به صورت سنتی و نیمه صنعتی تولید می‌شود، به‌رغم رواج صابون های صنعتی همچنان به عنوان شوینده اصلی در خانه‌های مردم این شهرستان و سایر شهرهای کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

این صابون به‌علت دارا بودن ‪ PH‬مناسب و میزان اسید کنترل شده آن حساسیت های پوستی را از بین برده و پیاز موی سر را تقویت می‌کند.
صابون مراغه در سه رنگ سفید ، زرد و سیاه تولید می‌شود و معروفترین نوع آن صابون زرد بوده و نسبت به بقیه بیشتر مورد استقبال خریداران قرار می‌گیرد. تنها فرق صابون زرد و سفید در رنگ آن‌ها بوده ولی صابون سیاه از ضایعات این صابون‌ها بوجود می‌آید و قدرت پاک کنندگی آن نسبت به بقیه پایین‌تر است. در برخی موارد به ترکیبات صابون سیاه سدر و رنگ حنا اضافه می‌شود که در این صورت صابونی مناسب برای رفع شوره سر، ریزش مو و تقویت پیاز مو است. 

مسوول یک واحد تولیدی به خبرنگار ایرنا گفت: صابون‌های تولیدی این واحد به‌صورت نیمه صنعتی و درمحیطی بهداشتی تولید و ترکیبات آن در آزمایشگاه‌های این کارگاه کنترل می‌شود.
بهزاد صدرحقیقی ، افزود: صابون مراغه به بیش از ‪ ۱۲‬استان کشور ارسال و حدود ‪ ۵۰‬درصد از مردم شهرهای کشور با این صابون آشنا هستند. وی با بیان این که صابون مراغه با افزودن ‪ ۱۰‬درصد روغن نارگیل به عنوان صابون حمام شناخته شده است ، نداشتن شناسنامه ، کد و مجوز بهداشتی و صادر نکردن پروانه بهره‌برداری برای واحدهای تولیدی را از مشکلات عمده تولید صابون مراغه اعلام کرد. وی اضافه کرد: با وجود ‪ ۱۰‬سال مکاتبه و پیگیری برای شناسنامه‌دار کردن و گرفتن تاییدیه استاندارد برای صابون مراغه تاکنون نتیجه‌ای حاصل نشده است. به گفته‌ی وی، با توجه به این که تعریفی خاصی از سوی بخش نظارت بر موارد غذایی و دارویی شبکه بهداشت و درمان برای صابون مراغه ارایه نشده در برخی شهرها تعدادی افراد سودجو با تولید صابون نامرغوب و کم کیفیت به‌نام صابون مراغه ، موجبات بدنامی این صابون را فراهم می‌کنند. مسوول یک واحد تولیدی دیگر که ‪ ۲۵‬سال در ارتباط با تولید صابون مراغه فعالیت دارد، گفت: زمان زیادی صرف تولید این صابون می‌شود به طوری که شش ساعت برای مخلوط شدن مواد آن و سه ساعت نیز برای تبدیل شدن این مواد به صابون صرف می‌شود. حسن نطاقی، افزود: با توجه به این که سود سوزآور در داخل کشور تولید می‌شود، دولت سهمیه‌ای برای ما نمی‌دهد، تولیدکنندگان مجبورند به دو برابر قیمت سود سوزآور را از بازار آزاد تامین کنند. وی با بیان این‌که مسوولان ذیربط واحدهای تولیدی صابون مراغه را به عنوان کارگاه به حساب نمی‌آورند، گفت: برای فعالیت در شهرک صنعتی تقاضای زمین کردم که مسوولان اعلام کردند برای واگذاری زمین باید خط تولید از حالت سنتی به صنعتی تغییر یابد. به گفته‌ی وی، در سال‌های گذشته حدود ‪ ۵۰‬واحد تولیدکننده صابون مراغه در این شهرستان فعالیت داشتند که در زمان حاضر به علت برخی مشکلات موجود در تولید این صابون تعداد واحدهای تولیدکننده به حدود هشت واحد رسیده است. 

یک تولیدکننده دیگر گفت: وجود رنگ‌های مختلف در این صابون برای جلب نظر مشتری و تامین سلیقه آن‌هاست.
رحیم احدی افزود: ماهانه حدود ‪ ۲۰۰‬تن صابون سنتی در این شهر تولید و در بازارهای محلی و شهرهای مختلف کشور عرضه می‌شود.
وی گفت: با توجه به شکل خاص صابون‌های مراغه، این صابون‌ها قادر به رقابت با صابون‌های خارجی نبوده و تغییر شکل آن‌ها نیز علاوه بر کاهش کیفیت آن‌ها فقدان استقبال مشتریان را به دنبال دارد. رییس اداره صنایع مراغه نیز گفت: واحدهای تولیدکننده صابون در این شهرستان به صورت صنفی فعال بوده و برای تبدیل شدن به واحدهای صنعتی باید به ماشین‌آلات صنعتی مجهز شوند.محمدرضا حسن‌زاده، با بیان این که صابون مراغه به علت دارا بودن چربی بالا تاثیر منفی در مصرف‌کننده ایجاد نمی‌کند، افزود: تبدیل این واحدها به واحدهای صنعتی نیازمند سرمایه‌گذاری است. مدیر بازرگانی مراغه نیز گفت: برای صدور پروانه کسب به واحدهای تولیدی صابون مراغه که پروانه بهداشتی داشته و در خارج از محیط شهری فعالیت کنند ، مشکلی وجود ندارد.تراب حسنی، افزود: این واحدها با داشتن پروانه بهداشتی می‌توانند از تسهیلات و حمایت‌های دولت برخوردار شوند.شهرستان ‪ ۲۵۰‬هزار نفری مراغه در ‪ ۱۴۷‬کیلومتری جنوب تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی و در دامنه سرسبز کوه سهند واقع است.و بعد ازتبریز به عنوان بزرگترین شهر   آذربایجان شرقی شناخته می شود. 

 

گنبدسرخ مراغه

                  

 گنبد سرخ مراغه نام یک بنا به ساخت سال ۵۴۲ هجری قمری در دوره سلجوقی است. سبک معماری این بنا به شیوه رازی است. 

گنبد سرخ یکی از قدیمی‌ترین بنای دورهٔ اسلامی در استانداری آذربایجان شرقی می‌باشد که در قسمت جنوب غربی شهر مراغه قرار گرفته‌است. نام بانی بنا و تاریخ احداث آن‌را می‌توان از کتیبهٔ جبههٔ شمالی و نام سازندهٔ آن را از کتیبهٔ غربی ملاحظه نمود. 

 آنچه از این کتیبه‌ها برداشت می‌گردد این است که بنای گنبد سرخ در سال ۵۴۲ هجری به‌دستور «عبدالعزیز بن محمود بن سعد یدیم» رییس آذربایجان در دورهٔ سلجوقیان و به وسیلهٔ «بنی‌بکر محمد بن بندان بن محسن معمار» ساخته شده‌است. 

 با شروع ساخت این بنا دورهٔ رازی در معماری ایران به پایان رسیده و این بنا نقطهٔ عطف و شروع معماری آذری می‌باشد که تلفیق آجر و کاشی و استفاده از کاشی در تزیین بناهای تاریخی در ایران از مشخصه‌های این دوره‌است. 

گنبدسرخ بنایی مربعی شکل است متشکل ازسردابه واتاق اصلی که روی سکوی سنگی قراردارد.  

این گنبد ۴ ضلعی بوده و کتیبهٔ ضلع شمالی نشانگر اسم و القاب بانی گنبدو تاریخ احداث بنا می‌باشد و کتیبهٔ ضلع شرقی و جنوبی آن آیات قرآنی و ضلع غربی آن حاکی از نام سازندهٔ بنا است. 

گنبد بنا دوپوش است. پوشش داخلی به صورت عرقچین و پوشش خارجی آن که به طور کامل فرو ریخته؛ به فرم هرمی بوده است.

کف اتاق‌ها از قطعات سنگ تراشیده مفروش است و دیوارهای داخلی بنا با گچ اندود شده. 

مقبره اصلی در درون دخمه قرار داشته و اتاق فوقانی، مسجد کوچکی بوده که پخش نذورات و قرائت قرآن در آن صورت می‌گرفته است.

سنگفرش شبستان اصلی هنوز وجود دارد که پوششی است مرکب از سنگ‌های مستطیلی.

داخل بنا با اندودی از گچ پوشیده شده و بر آن هیچ اثری از نقاشی و یا گچ‌بری دیده نمی‌شود. آرایش این قسمت منحصر است به طاق‌نماهای دوقلو با ستون‌های کوچک مشابه طاق‌نماهایی که سه ضلع از اضلاع خارجی بنا را آذین کرده است.

داخل بنا کاملاً خالی است و میت در سرداب دفن شده و سنگ قبر در همین سرداب بوده است و شبستان فوقانی محل تجمع و برگزاری مراسم نماز بوده است. 

کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند این بنا قبل از رصدخانه مراغه برای تعیین ماه‌های سال و ساعات روز، کاربرد داشته و سوراخ‌های ایجاد شده بر ضلع‌های این بنا نشانگر این امر است.

گنبد سرخ در سال ۱۳۱۰  با شماره 134در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است. 

اتحاف اولسون بوتون تورکلره ومراغه لی لره